Dilek (Tasarlama) Kipleri Konu Özeti

Zaman anlamı taşımayan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen eylemler, bir tasarı halinde olduğundan belirli bir zaman kavramı taşımaz, istek bildirir.

1. Gereklilik Kipi (-meli, -malı)

Eylemin yapılmasının gerekli, zorunlu olduğunu ifade eder.

            TEKİL               ÇOĞUL

1.kişi gelmeliyim        gelmeliyiz

2.kişi gelmelisin          gelmelisiniz

3.kişi gelmeli               gelmeliler

 

Derslerime günü gününe çalışmalıyım.

Bu kitapları mutlaka okumalısın. 

Not: Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katabilir.

Şimdiye dek ödevini bitirmiş olmalı.

2. İstek Kipi (-e, -a)

Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar.

            TEKİL             ÇOĞUL

1. kişi  geleyim          gelelim

2. kişi  gelesin           gelesiniz

3. kişi  gele                 geleler

 

Bugün seninle sinemaya gidelim.

Doğum günüme eski arkadaşlarımı da çağırayım.

3. Dilek-Koşul (Şart) Kipi (-se, -sa)

Bazı cümlelere dilek (istek), bazı cümlelere şart anlamı katar.

            TEKİL              ÇOĞUL

1. kişi  gelsem             gelsek

2. kişi  gelsen              gelseniz

3. kişi  gelse                gelseler

 

Bugün birlikte ders çalışsak.

Boyum uzasa da basketbolu daha iyi oynasam.

Otobüs erken kalksa derse zamanında yetişirdik.

4. Emir Kipi (-)

Eylemin yapılması gerektiğini buyruk şeklinde bildirir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.

            TEKİL            ÇOĞUL

1.kişi   –                      –

2.kişi   gel                   gelin, geliniz

3.kişi   gelsin              gelsinler

 

Burayı hemen terk edin.

Bu konuyu sessizce dinleyin.

Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.

Not: Haber (bildirme) kiplerinde zaman ve kesinlik anlamı vardır. Dilek (tasarlama) kiplerinde ise zaman ve kesinlik anlamı yoktur. Tasarı ve niyet vardır. Cümlede zaman ve kesinlik bildiren sözcüklerin olup olmaması eylemi etkilemez.

Öğrenciler yarışıyor.  (haber kipi)

Öğrenciler mutlaka yarışmalı. (dilek kipi)

Sabahtan beri ders çalışıyorum. (haber kipi)

Derslerden yüksek puan alsam bari. (dilek kipi)

Yarın geziye gideceğiz. (haber kipi)

Yarın geziye erken gelin. (dilek kipi)

Not: Emir kipi dışındaki kiplerle çekimlenmiş eylemlerde üçüncü tekil kişi eki yoktur.

gel – di – m (eylem + kip eki + 1. tekil kişi eki)

gel – di (eylem + kip eki + – )

gel – sin (eylem + – + 3. tekil kişi eki)